Hướng dẫn quan sát các chòm sao, các vật thể sâu, các hành tinh, và các sự kiện thiên văn học đáng chú ý trên bầu trời đêm tháng 12/2024.
Các pha Mặt Trăng
Ngày 08/12/2024: Trăng hạ huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và mọc từ sau nửa đêm. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Ngày 14/12/2024: Trăng mới
Mặt Trăng sẽ xuất hiện cùng phía với Mặt Trời và sẽ không hiện diện trên bầu trời đêm. Đây là thời điểm tốt nhất tháng để quan sát các vật thể mờ như các thiên hà hay các cụm sao bởi vì không có sự lấn át của ánh trăng.
Ngày 22/12/2024: Trăng thượng huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và xuất hiện ở thiên đỉnh vào đầu buổi tối, sau đó lặn dần về phía tây. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Ngày 30/12/2024: Trăng tròn
Mặt Trăng sẽ ở vị trí xung đối và bề mặt của nó sẽ phản xạ tối đa ánh sáng Mặt Trời về phía Trái Đất. Lần Trăng tròn này còn được biết đến bởi các bộ lạc bản địa cổ ở Mỹ với tên gọi Trăng Lạnh, bởi vì đây là thời điểm không khí lạnh của mùa đông đã tràn về và ban đêm trở nên dài và tối. Theo âm lịch Việt Nam, ngày rằm tháng Một đến muộn hơn thời điểm trăng tròn 2 ngày (nhằm ngày 28 tháng 12 dương lịch).
Các hành tinh buổi tối
Sao Mộc
Sao Mộc hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Mộc sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Cung Thủ, Ma Kết. Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời. Bốn vệ tinh lớn nhất của hành tinh khí khổng lồ này có thể dễ dàng quan sát được qua một cặp ống nhòm. Bề mặt của Sao Mộc đặc trưng bởi các sọc mây màu nâu tối có thể quan sát được qua kính thiên văn. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Tối 17 tháng 12: Giao hội của Sao Mộc với Mặt Trăng. Mặt Trăng và Sao Mộc sẽ tiến đến gần nhau và cách nhau chỉ 4 độ 7 phút.
Tối 21 tháng 12: Giao hội của Sao Mộc với Sao Thổ. Sao Thổ và Sao Mộc sẽ tiến đến gần nhau và cách nhau chỉ 0 độ 6 phút.
Sao Thổ
Sao Thổ hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Thổ sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Cung Thủ. Sao Thổ là một hành tinh khí khổng lồ tuyệt đẹp với vành đai đặc trưng bao quanh. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra vành đai tuyệt đẹp của hành tinh này. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Tối 17 tháng 12: Giao hội của Sao Thổ với Mặt Trăng. Mặt Trăng và Sao Thổ sẽ tiến đến gần nhau và cách nhau chỉ 3 độ 58 phút.
Sao Hỏa
Sao Hỏa hiện diện trên bầu trời buổi tối muộn. Trong tháng này, Sao Hỏa sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Song Ngư. Sao Hỏa còn được gọi tên là hành tinh Đỏ bởi vì bề mặt của hành tinh này có màu đỏ tối. Vì kích thước quá nhỏ bé của mình, các chi tiết bề mặt Sao Hỏa chỉ có thể quan sát được qua những chiếc kính thiên văn mạnh nhất. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía đông vào lúc tối muộn.
Các hành tinh buổi sáng
Các chòm sao và các vật thể sâu
Hai chòm sao nổi bật trên bầu trời đêm tháng mười hai đại diện cho hai nhân vật nổi tiếng trong thần thoại Hy Lạp cổ đại. Người anh hùng Anh Tiên đang nắm giữ chiếc đầu của Medusa, một trong ba chị em quỷ có tên chung là Gorgon trong thần thoại Hy Lạp. Medusa là con quỷ trẻ nhất và hung dữ nhất trong số ba chị em. Nhưng Medusa là con quỷ duy nhất có thể giết được, bởi vì hai chị em của nó là Stheno và Euryale là bất tử.
Nằm trong khu vực của chòm sao Anh Tiên là M34, một cụm sao mở có khoảng cách khoảng 1400 năm ánh sáng. Cụm sao mở là một nhóm các ngôi sao trẻ hình thành cùng thời điểm bên trong một đám mây bụi khí lớn. Hãy tìm kiếm M34 bằng mắt thường hoặc bằng ống nhòm trên bầu trời tối.
Chòm sao Tiên Hậu với hình dạng chữ “M” hay “W” rất dễ nhận ra trên bầu trời. Chòm sao này mang hình ảnh của nữ hoàng Cassiopeia trong thần thoại Hy Lạp. Cassiopeia là vợ của Tiên Vương Cepheus, và là mẹ của công chúa Andromeda. Cả ba chòm sao này đều ở gần nhau trên bầu trời. Tiên Hậu Cassiopeia được đặt lên bầu trời như là một hình phạt vì sau khi bày tỏ phẫn nộ với vị thần biển cả Poseidon. Từ sự kiêu căng rằng con gái Andromeda của mình xinh đẹp hơn nhiều so với các nữ thần biển cả (Nereid). Nữ hoàng Tiên Hậu đã bị buộc phải lái vòng quanh thiên cực bắc trên ngai hậu của mình.
Eta Cassiopeiae (Achird) là một ngôi sao đôi tuyệt vời và đầy màu sắc thuộc chòm sao Tiên Hậu. Với một cặp ống nhòm hoặc một chiếc kính thiên văn nhỏ, bạn có thể phân biệt được màu vàng và màu xanh dương của ngôi sao đôi này.
M103 trong khu vực chòm sao Tiên Hậu và Anh Tiên là một cụm sao mở dễ nhận thấy với một ngôi sao màu đỏ gần trung tâm. Hình dạng chiếc quạt của nó hiện ra rất rõ thông qua một cặp ống nhòm.
Nằm giữa Tiên Hậu và Anh Tiên là một cụm sao đôi đáng yêu có tên gọi Double Cluster. Đây là một cặp gồm hai cụm sao mở dễ dàng nhìn thấy thông qua ống nhòm. Double Cluster giống như những viên kim cương quý hiếm nằm rải rác trên nền thảm nhung đen, với một viên hồng ngọc ở giữa.
Các sự kiện thiên văn học
Ngày 13-14/12: Mưa sao băng Song Tử (Geminids).
Mưa sao băng Song Tử (Geminid) là vua của các trận mưa sao băng! Nhiều người cho rằng nó là trận mưa sao băng tốt nhất trên bầu trời, với tần suất lên đến 120 sao băng nhiều màu sắc mỗi giờ tại cực đỉnh. Các sao băng Song Tử có nguồn gốc từ tàn dư bụi để lại bởi tiểu hành tinh 3200 Phaethon, được phát hiện năm 1982. Trận mưa sao băng diễn ra hằng năm từ ngày 07 đến ngày 17 tháng 12. Cực điểm năm nay của Song Tử rơi vào đêm 13, rạng sáng 14 tháng 12. Mặt Trăng đang ở pha trăng mới sẽ không gây ảnh hưởng đến việc quan sát mưa sao băng, khiến cho đây sẽ là một trong những trận mưa sao băng tuyệt vời của cả năm. Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm sao Gemini (Song Tử), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời.
Ngày 21-22/12: Mưa sao băng Tiểu Hùng (Ursids).
Mưa sao băng Tiểu Hùng (Ursid) là một trận mưa sao băng nhỏ với tần suất chỉ khoảng 5 – 10 sao băng một giờ tại cực đỉnh. Các sao băng Tiểu Hùng có nguồn gốc từ tàn dư bụi để lại bởi sao chổi Tutle, được phát hiện năm 1790. Trận mưa sao băng diễn ra hằng năm từ ngày 17 đến ngày 25 tháng 12. Cực điểm năm nay của Tiểu Hùng rơi vào đêm 21, rạng sáng 22 tháng 12. Mặt Trăng thượng huyền sẽ lặn sớm sau nửa đêm để lại bầu trời tối thuận lợi cho một buổi quan sát mưa sao băng. Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm sao Ursa Major (Đại Hùng), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời.
Ngày 22/12: Đông chí ở bán cầu bắc
Cực nam của Trái Đất sẽ nghiêng về phía Mặt Trời. Mặt Trời sẽ chiếu thẳng trên đường chí tuyến Nam tại 23°26’22” vĩ độ Nam. Tại Việt Nam, Đông chí được xem là điểm giữa của mùa đông. Tại một số quốc gia, như Hoa Kỳ và châu Âu, ngày này được xem là ngày đầu tiên của Mùa Đông ở bán cầu Bắc, và là ngày đầu tiên của Mùa Hè ở bán cầu Nam.
Bầu trời đêm luôn là một bữa tiệc thiên văn kỳ thú. Hãy khám phá những điều kỳ diệu từ ngay sân sau nhà bạn.
Truy cập website chúng tôi để tìm hiểu thêm nhiều điều bổ ích.
VẬT LÝ THIÊN VĂN – Chia sẻ niềm đam mê!
Người đăng:
Hien PHAN
Cựu thành viên CLB Thiên văn học Đà Nẵng – DAC; nghiên cứu viên tại khoa Vũ trụ và Ứng dụng, trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội – USTH (Đại học Việt Pháp).